გარემოს დაცვისა და დემოკრატიის ხელშემწყობი ინსტრუმენტების დანერგვა საქართველოში

 ავტორი: ასოციაცია “მწვანე ალტერნატივა” 

•  თქვენი სახლის ან სამუშაო ადგილის მახლობლად ცემენტის ქარხნის აშენება იგეგმება;
• შეიტყვეთ, რომ თქვენს სოფელთან ან ქალაქთან ახლოს კომპანიამ შესაძლოა, ქვანახშირის, ოქროს ან სხვა სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვება და გადამუშავება დაიწყოს;
• თქვენს დასახლებაში, შესაძლოა, ჰიდროელექტროსადგური ან თბოელექტროსადგური აშენდეს;
• მთავრობა საავტომობილო გზების მშენებლობა-რეკონსტრუქციის გეგმის განხორციელებას აპირებს;
• თქვენი ქალაქის თვითმმართველობის ორგანო ქალაქში ახალი უბნის მშენებლობას გეგმავს და ამის გამო, ქალაქის განვითარების გეგმის შეცვლას აპირებს.

გსურთ, გაიგოთ, რა ზეგავლენა ექნება ამ და მსგავს პროექტებსა და გეგმებს თქვენი, თქვენი ოჯახის წევრების, თქვენი თემის ჯანმრთელობაზე, სოციალურ და ეკონომიკურ მდგომარეობაზე? გსურთ, გამოთქვათ თქვენი აზრი ასეთ პროექტებთან და გეგმებთან დაკავშირებული რისკების შესახებ, სანამ მათ განხორციელებაზე გადაწყვეტილება მიიღება? გსურთ, რომ თავიდან იქნეს აცილებული ანდა შემცირდეს მათი განხორციელებით გამოწვეული უარყოფითი შედეგები? გინდათ, რომ თქვენი აზრი  პროექტებისა და გეგმების განხორციელებაზე გაითვალისწინონ გადაწყვეტილების მიმღებმა სახელმწიფო ორგანოებმა?

ეს შესაძლებელი გახდება მას შემდეგ, რაც საქართველო შეასრულებს საქართველოსა და ევროკავშირს შორის 2014 წელს დადებულ ასოცირების შესახებ შეთანხმებით აღებულ ვალდებულებებს და ეტაპობრივად დაუახლოებს საქართველოს კანონმდებლობას ევროკავშირის 640-მდე სამართლებრივ აქტს; მათ შორის, შემდეგ სამ დირექტივას:

• ევროპის პარლამენტისა და ევროპის საბჭოს 2011 წლის 13 დეკემბრის 2011/92/EU დირექტივას “გარკვეული სახელმწიფო და კერძო პროექტების გარემოზე ზემოქმედების შეფასების შესახებ”[1] (შემდგომში – “გარემოზე ზემოქმედების შეფასების შესახებ დირექტივა”);
• ევროპის პარლამენტისა და ევროპის საბჭოს 2001 წლის 27 ივნისის 2001/42/EC დირექტივას “გარკვეული გეგმებისა და პროგრამების გარემოზე ზემოქმედების შეფასების შესახებ”[2] (შემდგომში – “სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების შესახებ დირექტივა”); და
• ევროპის პარლამენტისა და ევროპის საბჭოს 2003 წლის 26 მაისის 2003/35/EC დირექტივას “გარემოსთან დაკავშირებული გარკვეული გეგმებისა და პროგრამების შემუშავებაში საზოგადოების მონაწილეობას უზრუნველყოფის შესახებ, რომელსაც ასევე ცვლილებები შეაქვს საბჭოს 85/337/EEC და 96/61/EC დირექტივებში საზოგადოების მონაწილეობასთან და მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებით”[3] (შემდგომში – “საზოგადოების მონაწილეობის შესახებ დირექტივა”).

ამ დირექტივებთან დაახლოების ვალდებულების შესასრულებლად დადგენილი პირველი ეტაპის ვადა საქართველოს 2017 წლის 1 სექტემბერს ეწურება[4].

რას ითვალისწინებენ ევროკავშირის ეს დირექტივები?

ზემოთ ჩამოთვლილი დირექტივები ეფუძნებიან მდგრადი განვითარების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს  – “პრევენციის (სიფრთხილის) პრინციპს” (precautionary principle). “პრევენციის პრინციპი” ნიშნავს, რომ:

• თავი უნდა შევიკავოთ ისეთი ქმედებისგან (მაგ., პროდუქტის ან საწარმოო პროცესის დანერგვისგან), რომლის შედეგები სადავოა ან უცნობია[5];
• გამოკვლეულ უნდა იქნეს და შეფასდეს ამა თუ იმ დაგეგმილი ქმედების ალტერნატივები;
• მტკიცების ტვირთი უნდა ზიდოს ქმედების ინიციატორმა – სწორედ მან უნდა დაასაბუთოს, რომ დაგეგმილ ქმედებას არ მოჰყვება გაუმართლებელი ზიანი;
• დაგეგმილი ქმედების განხორციელებაზე თანხმობის ან უარის თქმის გადაწყვეტილება სახელმწიფო ორგანოებმა უნდა მიიღონ დემოკრატიის პრინციპებისა და მეთოდების გამოყენებით.

ამგვარად, პრინციპის არსი იმაშია, რომ გარემოზე მავნე ზეგავლენა თავიდან უნდა იქნეს აცილებული ქმედების დაგეგმვის რაც შეიძლება ადრეულ ეტაპზე. სხვა სიტყვებით, ქმდებების დაგეგმვისას, თავიდანვე უნდა გამოვიჩინოთ სიფრთხილე და არ დავუშვათ არასასურველი შედეგის დადგომა. თუ როგორ, რა გზებით უნდა შევძლოთ ეს – მოცემულია ევროკავშირის ქვემოთ განხილულ დირექტივებში.

გარემოზე ზემოქმედების შეფასების შესახებ დირექტივის მიზანია, გარკვეული პროექტების (საქმიანობის) განხორციელებაზე გადაწყვეტილების მიღებამდე, გამოვლინდეს და შეფასდეს, რა ზეგავლენას მოახდნენ ეს პროექტები გარემოზე. პროექტების გარემოზე შესაძლო ზეგავლენის წინასწარ, საქმიანობის განხორციელებამდე გამოვლენა, უპირველეს ყოვლისა, ემსახურება გარემოს დაცვასა და შენარჩუნებას; დაგეგმილი პროექტების შესაძლო უარყოფითი შედეგების თავიდან აცილებას, შემცირებას ანდა შერბილებას. ამ მიზნის მისაღწევად, დირექტივა აყალიბებს შემდეგ პროცედურებს:

• თავდაპირველად (ე.წ. “სკრინინგის” ეტაპზე), უნდა დადგინდეს, აუცილებელია, თუ არა დაგეგმილი პროექტის განსახორციელებლად, წინასწარ, გარემოზე ზემოქმედების შეფასების (შემდგომში – გზშ) ჩატარება. ამისათვის, დირექტივას აქვს I დანართი, სადაც ჩამოთვლილია გარემოზე მნიშვნელოვანი ზეგავლენის მქონე პროექტები (მაგ., გზების მშენებლობა და სხვა ინფრასტრუქტურული პროექტები, სხვადასხვა სახის ინდუსტრიული საწარმოები და სხვ.), რომელთაც აუცილებლად უნდა ჩაუტარდეთ გზშ, დირექტივით დადგენილი პროცედურების შესაბამისად. გარდა ამისა, დირექტივას აქვს II დანართიც, სადაც ჩამოთვლილი საქმიანობები შეიძლება დაექვემდებაროს გზშ-ს, ევროკავშირის წევრი ქვეყნების ინდივიდუალური გადაწყვეტილებებით (ყოველ კონკრეტულ პროექტზე კომპეტენტურმა სახელმწიფო ორგანომ უნდა მიიღოს გზშ-ის ჩატარების საჭიროების შესახებ გადაწყვეტილება). იმისათვის, რომ სახელმწიფო ორგანომ მიიღოს სწორი, დასაბუთებული გადაწყვეტილება, დირექტივის III დანართში მოცემულია ე.წ. სკრინინგის კრიტერიუმები – კრიტერიუმები, რომელთა საშუალებით ორგანომ უნდა გადაწყვიტოს, საჭიროა, თუ არა გზშ-ს ჩატარება. თუ ამ, სკრინინგის ეტაპზე დადგინდა, რომ პროექტი არ საჭიროებს გზშ-ს ჩატარებას, ეს გადაწყვეტილება ქვეყნდება და პროცესიც მთავრდება.
• იმ შემთხვევაში, თუ პროექტს უნდა ჩაუტარდეს გზშ (ანუ, პროექტი ან ექცევა დირექტივის I დანართით განსაზღვრულ ჩამონათვალში, ან კომპეტენტური ორგანოს გადაწყვეტილებით, დადგინდა, რომ II დანართში მოქცეულ პროექტს უნდა ჩაუტარდეს გზშ), დირექტივით დადგენილი პროცედურები შემდეგია:
  • პროექტის განმახორციელებელს შეუძლია კომპეტენტურ ორგანოს მოსთხოვოს, რომ ამ უკანასკნელმა მას დაუდგინოს გზშ კვლევის ფარგლები (ანუ, რა საკითხები უნდა განიხილოს პროექტის განმახორციელებელმა გზშ-ს ჩატარებისას). ამ ეტაპს “სკოპინგის” ეტაპად მოიხსენიებენ.
  • გზშ-ს ჩატარების შედეგად, პროექტის განმახორციელებელმა უნდა მოამზადოს გზშ-ს ანგარიში; ანგარიში შედგენილი უნდა იყოს დირექტივის IV დანართის მოთხოვნათა შესაბამისად და სხვა საკითხებს შორის, უნდა მოიცავდეს ინფორმაციას პროექტის ძირითადი ალტერნატივების, გარემოზე შესაძლო ზეგავლენისა და ამ ზეგავლენის თავიდან აცილების, შემცირების ან/და შერბილების ღონისძიებების შესახებ. ამ ეტაპზე, ისევე როგორც სკოპინგის ეტაპზე განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს პროექტის ალტერნატივების შესწავლას.
  • გადაწყვეტილების მიმღებმა ორგანომ, პროცესის სხვადასხვა ეტაპზე, ხელმისაწვდომი უნდა გახადოს როგორც პროექტის განმახორციელებლის მიერ წარდგენილი დოკუმენტები (მათ შორის, გზშ ანგარიში), ისე თავად უწყების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები; ასევე, უნდა ჩაატაროს საჯარო კონსულტაციები შესაბამის უწყებებთან და საზოგადოებასთან.
  • საბოლოოდ, გზშ ანგარიშისა და საზოგადოების მოსაზრებების გათვალისწინებით, გადაწყვეტილების მიმღებმა კომპეტენტურმა ორგანომ უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება პროექტის განხორციელებაზე თანხმობის ან უარის თქმის შესახებ (სხვა სიტყვებით – გასცეს ან არ გასცეს ნებართვა პროექტის განხორციელებაზე).

სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების შესახებ დირექტივა, თავისი პროცედურებით, ძალზე ჰგავს ზემოთ აღწერილ დირექტივას. ძირითადი სხვაობა აქ იმაშია, რომ პირველისგან განსხვავებით, ეს დირექტივა არა პროექტების, არამედ გეგმებისა და პროგრამების[6] გარემოზე ზეგავლენას ეხება. დირექტივის მიზანია, დაგეგმვის უფრო “მაღალ” – გეგმებისა და პროგრამების – დონეზე მისაღები გადაწყვეტილებების გარემოზე შესაძლო მავნე ზეგავლენის პროგნოზირება, შეფასება და თავიდან აცილება. გეგმებისა და პროგრამების სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების შედეგად, მიღებული უნდა იქნეს გარემოსდაცვითი და მდგრადი განვითარების თვალსაზრისით უკეთესი გადაწყვეტილებები.

გეგმებისა და პროგრამების სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების პროცედურის ძირითადი ეტაპები, პრაქტიკულად, ისეთივეა, როგორც პროექტების გზშ პროცედურების ეტაპები. ამ შემთხვევაშიც, დირექტივა ითვალისწინებს სკრინინგისა და სკოპინგის ეტაპებს; შემგომ – გარემოსდაცვითი კვლევის ჩატარებას და ანგარიშის მომზადებას, რომელიც უნდა მოიცავდეს ინფორმაციას გეგმის ან პროგრამის განხორციელებით გამოწვეული მოსალოდნელი შედეგების შესახებ, ასევე უარყოფითი შედეგების თავიდან აცილების, შემცირების და შერბილების ღობისძიებებს და მონიტორინგის გეგმას.

ისევე როგორც გზშ-ს შემთხვევაში, სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების შემთხვევაშიც, განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა ინფორმაციის ხელმისაწვდომობისა და კონსულტაციების საკითხს. დირექტივის თანახმად, კონსულტაციები უნდა ჩატარდეს შესაბამის უწყებებთან (აგრეთვე, სხვა ქვეყნის უწყებებთანაც, თუკი საკითხი ტრანსსასაზღვრო ხასიათისაა) და დაინტერესებულ საზოგადოებასთან. საზოგადოება ინფორმირებული უნდა იყოს გეგმის ან პროგრამის შესახებ, ჰქონდეს კომენტარების წარდგენის შესაძლებლობა, ასევე, მიიღოს ინფორმაცია მიღებული გადაწყვეტილების და წარდგენილი შენიშვნების გათვალისწინების მდგომარეობის შესახებ. დასასრულს, დირექტივა ავალდებულებს სახელმწიფოებს, გეგმისა თუ პროგრამის მიღების შემდეგ, მონიტორინგი გაუწიონ მათ შესრულებას, რათა დროულად გამოვლინდეს გაუთვალისწინებელი უარყოფითი ზეგავლენა გარემოზე.

საზოგადოების მონაწილეობის შესახებ დირექტივა, როგორც სათაურიდან ჩანს, გარემოსთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღებისას საზოგადოების მონაწილეობის პროცედურებს ეხება. ამ დირექტივით შეტანილია ცვლილებები სხვა დირექტივებში (მათ შორის, გზშ-ს შესახებ დირექტივაში) და დადგენილია საზოგადოებასთან კონსულტაციის დეტალური წესები როგორც პროექტების გზშ პროცედურებისას, ისე გეგმებისა და პროგრამებისთვის სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების ჩატარებისას.

როგორია საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობა?

გზშ-ის ინსტრუმენტი საქართველოში უკვე 20 წელია, 1996 წლიდან არსებობს და მას დრამატული ცვლილებები არ განუცდია 2005-2006 წლამდე. 2005-2006 წლებში გატარებული დერეგულაციის და ლიბერალიზაციის რეფორმის შედეგად, ინსტრუმენტი მნიშვნელოვნად შეიცვალა; შედეგად, ის არა თუ დაიხვეწა, არამედ, პირიქით – გაუარესდა და ზოგადი პრინციპებისა და მიდგომების თვალსაზრისით, კიდევ უფრო დაშორდა ევროკავშირის შესაბამისი დირექტივების მოთხოვნებს. ასე, მაგალითად, დღეს გზშ-ს სფეროში მოქმედი კანონმდებლობა, ევროკავშირის დირექტივებისგან განსხვავებით:

• არ ცნობს სკრინინგისა და სკოპინგის ეტაპებს;
• პროექტების (საქმიანობების) ჩამონათვალი, რომელსაც აუცილებლად უნდა ჩაუტარდეს გზშ, აღარ მოიცავს მთელ რიგ ისეთ საქმიანობას, რომლებმაც შესაძლოა მნიშვნელოვანი უარყოფითი ზეგავლენა იქონიონ გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე (ასეთებია, მაგალითად, სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვება, ატომური ელექტროსადგურების მშენებლობა, სასოფლო-სამეურნეო და კვების, ხე-ტყის გადამამუშავებელი, ქაღალდის, ტყავის და საფეიქრო წარმოება, ზოგიერთი ტიპის ინფრასტრუქტურულ პროექტი);
• გზშ-ს ჩატარება სავალდებულოა იმ შემთხვევაში, თუ პროექტებს ახორციელებენ კერძო პირები; სახელმწიფო პროექტების შემთხვევაში, გზშ-ს ჩატარება აღარაა სავალდებულო.
• ითვალისწინებს გზშ-დან გათავისუფლების ყოვლად გაუმართლებელ პროცედურას, რომლის გამოყენებით უკანასკნელ წლებში გზშ-დან გათავისუფლდა გარემოზე მნიშვნელოვანი ზეგავლენის მქონე არაერთი პროექტი (მაგ., ასფალტისა და მეტალურგიული ქარხნების, ჰიდროელექტროსადგურის მშენებლობა, ნაგავსაყრელის მოწყობა და სხვ.);
• საქართველოს კანონმდებლობა აღარ ითვალისწინებს კანონით დადგენილი საქმიანობების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საზოგადოების მონაწილეობის შესაძლებლობას.

რაც შეეხება სტრატეგიულ გარემოსდაცვით შეფასებას,  დღეს მოქმედი კანონმდებლობა არ იცნობს საერთოდ ამ ინსტრუმენტს; შესაბამისად, არ არსებობს ამგვარი შეფასების ჩატარების ვალდებულება გეგმებისა და პროგრამების შემუშავებისას.

მიუხედავად იმისა, რომ საზოგადოების მონაწილეობა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ერთ-ერთ ძირითად გარემოსდაცვით პრინციპადაა აღიარებული საქართველოში (კანონი „გარემოს დაცვის შესახებ“, მე-5 მუხლი), ის პრაქტიკაში არ გამოიყენება. ამის მიზეზი ის არის, რომ ევროკავშირის შესაბამისი დირექტივისგან განსხვავებით, კანონმდებლობა არ ადგენს კონკრეტულ პროცედურებს ამ პრინციპის გატარების უზრუნველსაყოფად.

რა სარგებელს მოგვიტანს ევროკავშირის დირექტივებთან დაახლოება?

აქ განხილულ დირექტივებთან საქართველოს კანონმდებლობის დაახლოება ორ ძირითად სარგებელს მოუტანს ქვეყანას. დაახლოების შედეგად, შესაძლებელი გახდება გარემოსდაცვითი საკითხების  გამოვლენა გადაწყვეტილებების მიღების მაქსიმალურად ადრეულ ეტაპზე და მათი გათვალისწინება. ეს კი, თავის მხრივ, ნიშნავს, რომ მიღებული იქნება გარემოსდაცვითი თვალსაზრისით უკეთესი გადაწყვეტილებები. ამ მოსაზრებას ამყარებს არაერთი კვლევა, რომლითაც შეფასდა ევროკავშირის ზემოთ ნახსენები დირექტივების შესრულების ეფექტურობა[7].

გზშ-ს და სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასებას, ხშირად, დემოკრატიის ინსტრუმენტებსაც უწოდებენ, ვინაიდან ისინი აძლევენ საშუალებას მოქალაქეებს, იყვნენ ინფორმირებული და მიიღონ მონაწილეობა იმ გადაწყვეტილებათა მიღების პროცესში, რომლებიც ზეგავლენას ახდენენ მათ საცხოვრებელ გარემოზე, ჯანმრთელობასა და ყოფა-ცხოვრებაზე. ამდენად, ევროკავშირის კანონმდებლობასთან დაახლოების მეორე მნიშვნელოვანი სარგებელი იქნება სწორედ დემოკრატიული მმართველობის პრაქტიკული ინსტრუმენტების არსებობა საქართველოში. ამ ინსტრუმენტების დანერგვის შემდეგ, კანონმდებლობით დადგენილი პროცედურების საშუალებით, საქართველოს მოქალაქეები შეძლებენ ქვეყნის მართვაში უშუალო მონაწილეობას არა მხოლოდ არჩევნებისას, არამედ არჩევნებს შორის პერიოდშიც. საზოგადოების მონაწილეობა, თავის მხრივ, ზრდის მიღებული გადაწყვეტილებების მიმართ ნდობას და ქმნის მათი დროულად და წინააღმდეგობების გარეშე შესრულების წინაპირობას.

ზემოაღნიშნულის გარდა, ამ დოკუმენტში განხილულ ევროკავშირის სამ დირექტივასთან საქართველოს კანონმდებლობის დაახლოების შედეგად, მოსალოდნელია, რომ:

• გაიზრდება მოსახლეობის გარემოსდაცვითი ცნობიერება, რაც იმის წინაპირობაა, რომ გარემოს დაცვა პრიორიტეტული გახდება გადაწყვეტილებების მიმღები პირებისთვისაც;
• უკეთ იქნება დაცული ბუნებრივი გარემო და მისი ცალკეული ელემენტები (წყალი, ჰაერი, ნიადაგი და ა.შ.), მოსახლეობა და კულტურული მემკვიდრეობა; შეიქმნება ძვირი შეცდომების თავიდან აცილების შესაძლებლობა;
• გაუმჯობესდება პროექტების ინიციატორების (მათ შორის, კერძო ინვესტორთა) რეპუტაცია, იმდენად, რამდენადაც გზშ პროცედურების გავლის შედეგად, ისინი უფრო მეტად გამოიყენებენ გარემოს დამზოგ ტექნოლოგიებსა და მეთოდებს. ეს გაზრდის მათ მიმართ ნდობას, რაც საბოლოოდ, მათ კონკურენტუნარიანობაზეც დადებითად აისახება[8];
• შემცირდება სამართლებრივი დავები და კონფლიქტის რისკები პროექტების (ასევე, გეგმებისა და პროგრამების) ზეგავლენის ქვეშ მოქცეულ მოსახლეობასთან.

ამგვარად, ამ დოკუმენტში აღწერილ ევროკავშირის დირექტივებთან საქართველოს კანონმდებლობის დაახლოების შემდეგ, საქართველოს მოქალაქეებს გაეხსნებათ ახალი შესაძლებლობები და ამავე დროს, ახალი გამოწვევებიც. კანონმდებლობა მისცემს საშუალებას მოქალაქეებს, მონაწილეობა მიიღონ ისეთი პროექტების, გეგმებისა და პროგრამების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, რომელიც მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენენ გარემოზე და ადამიანების ყოველდღიურ ცხოვრებაზე,  ჯანმრთელობაზე, სოციალურ და ეკონომიკურ მდგომარეობაზე. ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ კანონში დეკლარირებული „მონაწილეობის უფლება“ დემოკრატიის ინსტრუმენტია, რომელიც თავად, ავტომატურად არ მუშაობს. იმისათვის, რომ ინსტრუმენტი ამუშავდეს და არ დარჩეს  მხოლოდ და მხოლოდ ქაღალდზე აღიარებულ უფლებად, აუცილებელია მისი რუტინული გამოყენება და სწორედ, ეს იქნება მოქალაქეებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების უმნიშვნელოვანესი გამოწვევა მომავალ წლებში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

European Commission, 2012. Impact Assessment: Commission staff working paper accompanying the document: Proposal for a directive of the European Parliament and of the Council amending Directive 2011/92/EU on the assessment of the effects of certain public and private projects on the environment. European Commission, 2012

GHK, September 2010. Collection of information and data to support the Impact Assessment study of the review of the EIA Directive – Final Report. DG Environment

Maria Berglund, Anneke von Raggamby, September 2007. Horizontal Environmental EC Legislation: A Short Policy Guide. Ecologic – Institute for International and European Environmental Policy, European Communities, 2008.

ევროკავშირის დელეგაცია საქართველოში, PARTICIP GMBH, 2016 წლის ივლისი. ევროკავშირთან აპროქსიმაციის საგზაო რუკა გარემოს დაცვისა და კლიმატთან დაკავშირებული ქმედებების სფეროში. საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო

ნინო ანთაძე, 2013. საქართველოს კანონმდებლობის ევროკავშირის კანონმდებლობასთან შესაბამისობის შეფასება: ჰორიზონტული გარემოსდაცვითი კანონმდებლობა. მწვანე ალტერნატივა, 2013